تحلیل فرسایندگی بادهای ایستگاه‎های سینوپتیک استان کرمان با استفاده از گل‎باد، گل‎طوفان و گل‎ماسه

چکیده سابقه و هدف: فرسایش بادی یکی از مهمترین جنبه‌های تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه‌خشک نظیر استان کرمان ‎محسوب می‌شود. مهمترین عوامل فرساینده مؤثر در فرسایش بادی و تولید رسوب، جهت و سرعت باد هستند. هدف پژوهش حاضر، تجزیه و تحلیل بادهای فرساینده به‌منظور تعیین جهت غالب بادهای طوفان‎زا و همچنین بررسی وضعیت و پتانسیل فرسایش بادی در مناطق مختلف استان کرمان در بازه 8 تا 11 ساله می‎باشد. مواد و روش‎ها: در این پژوهش، داده‎های 12 ایستگاه‎ سینوپتیک استان کرمان طی یک دوره آماری 8 تا 11 ساله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در این راستا با استفاده از نرم‌افزار WR Plot View، تحلیل و رسم گل‎بادها و گل‎طوفان‎های ایستگاه‎های منتخب استان انجام شد. از طرفی، گل‌ماسه‌های ایستگاه‌های مورد مطالعه نیز با استفاده از نرم‌افزارSand Rose Graph 3 رسم و شاخص‌های مختلف حمل ماسه و جهت حمل رسوب تعیین شد. یافته‎ها: نتایج حاصل از تحلیل گل‎باد سالانه استان کرمان نشان داد که به‌طور کلی، در نیمه غربی استان، بادهای غربی و جنوب غربی و در نیمه شرقی، بادهای شمالی فراوانی بیش‎تری دارند. نتایج تحلیل گل‌طوفان گویای این مطلب بود که فرساینده‎ترین بادها در اغلب ایستگاه‎ها عمدتاً از جهت‎های غرب و جنوب غرب وزیده و تنها در ایستگاه‌های بم و شهداد از جهت شمال و در ایستگاه زرند از جهت‌های جنوب غرب و شمال شرق وزیده است. طبق این تحلیل، ایستگاه‌های جیرفت، سیرجان و کهنوج به‌ترتیب با 9/94، 0/8 و 0/12 درصد بیشترین درصد فراوانی باد را در کلاس‌های سرعت 7/6≥، 7/6 تا 7/7 و 7/7 تا 8/9 متر بر ثانیه به خود اختصاص دادند. در کلاس‌های سرعت بالاتر یعنی 8/9 تا 8/11، 8/11 تا 9/13 و 9/13≤ متر بر ثانیه، ایستگاه رفسنجان به‌ترتیب با 9/10، 0/5 و 1/4 درصد، بیشترین فراوانی را در بین همه ایستگاه‌ها داشت. تحلیل جهت بردار برآیند حمل ماسه (RDD ) نشان داد که جهت حرکت ماسه در ایستگاه‎‎های واقع در نیمه غربی استان عمدتاً به‌سمت شرق و شمال شرق و در ایستگاه زرند از شمال غربی به جنوب شرقی و در ایستگاه‌های شهداد و بم از سمت شمال به سمت جنوب است. کم‎‎ترین‎‎ مقادیر کل توان حمل ماسه (DPt ) مربوط به ایستگاه‎‎های بافت و جیرفت به‌ترتیب با 398 و 400 واحد برداری و بیش‎‎ترین مقدار آن متعلق به ایستگاه رفسنجان با 1665 واحد برداری بود. به جز ایستگاه‎‎های بافت و جیرفت که دارای قدرت فرسایشی متوسطی ‎بودند، در سایر ایستگاه‌ها قدرت فرسایش بادی بالا بود. تحلیل شاخص همگنی جهت باد (UDI ) نیز نشان داد که به استثنای دو ایستگاه جیرفت و زرند که بادها، دارای تغییرپذیری زیاد و چند جهته ‎هستند در سایر ایستگاه‎ها، تغییرپذیری بادها متوسط و دو جهته با زاویه منفرجه ‎است. نتیجه‎گیری: یافته‌های این پژوهش نشان داد که هرچند تحلیل فرسایندگی باد اطلاعات ارزشمندی در خصوص وضعیت فرسایش بادی و حمل ذرات رسوب بدست می‌دهد، ولی برای تحلیل واقعی‌تر فرسایش بادی استان لازم است داده‌های مربوط به سرعت آستانه فرسایش بادی و نیز فرسایش‌پذیری خاک‌ها نیز مورد توجه و استفاده قرار گیرد.